واژه ی انتفاع در لغت به معنای بهره بردن و حق استفاده است. در واقع چنین می توان گفت که، حقی که به موجب عقد، شخص اجازه دارد از مالی که در تملک شخص دیگری بوده و یا مالک خاصی ندارد استفاده نماید.
این حق شامل سه حالت می باشد:
1. عمری؛ حقی است که مالک به واسطه عقدی به میزان عمر خوه یا منتفع و یا شخص دیگری تعیین می کند
2. رقبی؛ حقی است که مالک به مدت معین تعیین می کند
3. سکنی؛ حق سکونت در ملک که می تواند به صورت رقبی یا عمری تعیین شود که به حق سکنی معروف است
حال ممکن است سوال پیش آید که آیا حق انتفاع همان اجاره است؟
در پاسخ به این سوال باید بگوییم، خیر. اگر چه شباهت هایی در این عقد وجود دارد ولی باید گفت که این دو عقد متفاوت هستند. زیرا در عقد اجاره زمان برای تعیین مدت اجاره مد نظر گرفته می شود و مالکیت وجود دارد اما در انتفاع صرفا حق بهره برداری محدود است.
دلیل دیگر آن است که در عقد اجاره مبلغی به عنوان اجاره بها مدنظر گرفته می شود اما در عقد انتفاع ممکن است هیچ پرداختی وجود نداشته باشد.
و دلیل آخر آن است که در عقد اجاره ممکن است نوع بهره برداری به صورت اجاره به غیر باشد اما در انتفاع چنین نیست.
در موارد فوق حق انتفاع را فقط درباره شخص یا اشخاصی میتوان برقرار کرد که در حین ایجاد حق مزبور وجود داشته باشند ولی ممکن است حق انتفاع تبعاً برای کسانی هم که در حین عقد بوجود نیامده‌اند برقرار شود و مادامی که صاحبان حق انتفاع موجود هستند حق مزبور باقی و بعد از انقراض آنها حق زائل میگردد.
حق انتفاع ممکن است فقط نسبت به مالی برقرار شود که استفاده از آن با بقاء عین ممکن باشد اعم از اینکه مال مزبور منقول باشد یا غیرمنقول و مشاع باشد یا مفروض.
مخارج لازمه برای نگهداری مالی که موضوع انتفاع است بر عهده منتفع نیست مگر این که خلاف آن شرط شده باشد.
حق انتفاع در موارد ذیل زائل میشود:
۱- در صورت انقضاء مدت
۲- در صورت تلف شدن مالی که موضوع انتفاع است
در موارد ذیل منتفع ضامن تضررات مالک است:
۱-در صورتی که منتفع از مال موضوع انتفاع سوء‌استفاده کند
۲- در صورتی که شرایط مقرره از طرف مالک را رعایت ننماید و این عدم رعایت موجب خسارتی بر موضوع حق انتفاع باشد.
مشخصات طرفین شامل نام و کد ملی و محل تولد و... لازم و ضروری است
در خصوص موضوع قرارداد باید مشخص نمود مال مورد انتفاع چیست و خصوصیات آن را ذکر نمود. به عنوان مثال مال مورد معامله اگر ملک یا خانه باشد باید مواردی مانند سال ساخت، متراژ، و... نوشته شود.
در این قرارداد مدت زمان قرارداد باید به شکل مشخص و معینی و تاکید بر مدت عمر مالک یا منتفع یا شخص ثالث، ذکر گردد
1. منتفع باید متعهد شود که در نگهداری مال سعی خود را داشته باشد
2. منتفع باید متعهد شود که هزینه های نگهداری و مخارج لازم جهت بهره برداری از مال بر عهده وی است
3. منتفع متعهد می شود پرداخت کسورات قراردادی مانند مالیات را پرداخت می کند
4. منتفع متعهد می شود که مال را به غیر انتقال ندهد
5. منتفع متعهد می شود که مال را به موقع و بدون شرط مال مورد انتفاع پس از رسیدن موعد تحویل دهد
در طول مدت قرارداد ممکن است حوادث غیر قابل پیش بینی رخ دهد که از کنترل منتفع هم نیز خارج باشد؛ در این صورت وی هیچ مسئولیتی ندارد
در طول مدت قرارداد ممکن است طرفین قرارداد دچار مشکلات یا اختلاف گردند؛ معمول ترین طرق حل اختلاف، ارجاع به داور می باشد
قرارداد های حقوقی در دو نسخه تنظیم می شود و هر نسخه نزد یکی از طرفین نگهداری می شود
• مال موضوع حق تلف شود. مثلا ماشینی که برای سواری سپرده شده است آتش بگیرد.
• صاحب حق از حقی که به او داده شده است چشم‌پوشی کند. مثلاشخص منتفع بگوید که من دیگر نمی‌خواهم از ماشین استفاده کنم.
• اگر مالی در اثر ملی شدن از ملکیت خصوصی مالک خارج شود. مثلا بخشی از جنگل که ملک امیر بوده است، ملکیت اش با قانون به دولت واگذار شود.
• اگر مالک در قرارداد انتفاع برای خود حق فسخ پیش‌بینی کرده باشد. مثلا سعید در قرارداد پیش‌بینی کرده است که تا 7 ماه حق فسخ حق انتفاع را خواهد داشت.
• اگر ملکیت مال به خود شخص منتفع واگذار شود. مثلا مالکیت ماشینی که قبلا برای انتفاع به سپهر سپرده شده بود اکنون به خود وی منتقل شود.
• در حق انتفاع عمری شخص مدنظر در قرارداد انتفاع فوت کند. فوت مالک، منتفع و یا غیرآن دو در صورتی که در قرارداد انتفاع پیش بینی شده باشد، می تواند باعث زوال حق انتفاع شود.
• در حق انتفاع رقبی مدت مشخص شده سپری شود. مثلا حق استفاده کردن از کتابی دو هفته باشد و این دو هفته سپری شده باشد.
• مالک در حبس مطلق از حقی که به منتفع داده است رجوع کند.
با پایان یافتن حق انتفاع، منتفع باید مال را به مالک برگرداند. از این پس مالک خود حق انتفاع کامل از ملک خود را دارد و منتفع دیگر حقی در ملک او نخواهد داشت.
در نهایت باید به یاد داشت که تنظیم قرارداد حق انتفاع به دلیل جزئيات بالا و پیچیدگی‌های حقوقی و تفاوت آن با عقد اجاره، نیازمند دقت حقوقی بالایی است.
ما در سایت قرارداد نویس با داشتن امکانات تنظیم قرارداد و مشاوره حقوقی قادر هستیم با استفاده از تخصص و تجربه کارشناسان حقوقی و وکلای دادگستری خود، شما را در زمینه تنظیم قرارداد حق انتفاع با بهترین کیفیت و بالاترین سرعت و منصفانه ترین بها، یاری کنیم.
